Znęcanie się nad zwierzętami to problem, który mimo rosnącej świadomości społecznej, wciąż pozostaje palącą kwestią prawną i moralną. Polska ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ochronie zwierząt (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 122), wprowadza konkretne regulacje mające na celu ochronę zwierząt przed cierpieniem oraz zapewnienie im odpowiednich warunków życia. Z tego artykułu dowiesz się, jakie działania mogą być kwalifikowane jako przestępstwo znęcania się nad zwierzętami, jakie są konsekwencje prawne takich działań oraz jak prawo definiuje pojęcia związane z ochroną zwierząt.
Podstawowe zasady ochrony zwierząt w Polsce
Zgodnie z art. 1 ust. 1 ustawy o ochronie zwierząt, każde zwierzę jest istotą żyjącą, zdolną do odczuwania cierpienia. Przepis ten stanowi fundament wszystkich regulacji dotyczących ochrony zwierząt w polskim prawie. Jak jasno wskazuje ustawodawca, zwierzę nie jest rzeczą, a człowiek jest zobowiązany do okazywania mu szacunku, ochrony i opieki. Te podstawowe zasady wyznaczają kierunek, w którym powinno podążać postępowanie człowieka wobec zwierząt.
Znęcanie się nad zwierzętami – definicja i katalog zachowań
Ustawa o ochronie zwierząt wprowadza generalny zakaz znęcania się nad zwierzętami, definiując je jako „zadawanie albo świadome dopuszczanie do zadawania zwierzęciu bólu lub cierpienia”. Przepis art. 6 ust. 2 ustawy zawiera katalog działań, które uznawane są za znęcanie się nad zwierzętami. Warto zaznaczyć, że jest to katalog otwarty, co oznacza, że także inne działania, nieujęte bezpośrednio w ustawie, mogą być zakwalifikowane jako znęcanie się, o ile powodują ból lub cierpienie zwierzęcia.
Do najczęściej wymienianych form znęcania się nad zwierzętami zalicza się:
- Porzucenie zwierzęcia przez właściciela, co często jest nagłaśniane w mediach (art. 6 ust. 2 pkt 11 ustawy).
- Przeciążanie zwierząt pociągowych i jucznych ładunkami przekraczającymi ich siły fizyczne lub możliwości kondycyjne (art. 6 ust. 2 pkt 5 ustawy).
- Używanie uprzęży, pęt, więzów lub innych urządzeń zmuszających zwierzę do przebywania w nienaturalnej pozycji, co powoduje ból, uszkodzenia ciała lub nawet śmierć (art. 6 ust. 2 pkt 7 ustawy).
- Złośliwe straszenie lub drażnienie zwierząt (art. 6 ust. 2 pkt 9 ustawy).
- Wystawianie zwierząt na działanie niekorzystnych warunków atmosferycznych, które mogą zagrażać ich zdrowiu lub życiu (art. 6 ust. 2 pkt 17 ustawy).
- Zaniechanie podjęcia koniecznego leczenia zwierzęcia.
Jak wskazuje Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 13 grudnia 2016 r. (sygn. akt II KK 281/16), katalog ten jest otwarty, co oznacza, że każde zadanie bólu lub cierpienia, nawet jeśli nie zostało wprost wymienione w ustawie, może być uznane za znęcanie się nad zwierzętami.
Ból i cierpienie – jak je definiować?
Ustawodawca rozróżnia pojęcia bólu i cierpienia, które są kluczowe dla definicji znęcania się nad zwierzętami.
- Ból odnosi się do odczuć fizycznych. Jest to bezpośrednie doznanie związane z uszkodzeniem ciała lub narządów zwierzęcia.
- Cierpienie ma natomiast charakter psychiczny. Nie zawsze musi towarzyszyć bólowi fizycznemu. Przykładem jest porzucenie zwierzęcia lub złośliwe straszenie, które wywołują cierpienie psychiczne, mimo że niekoniecznie wiążą się z bólem fizycznym.
Zrozumienie tej różnicy jest kluczowe, ponieważ nie wszystkie formy cierpienia muszą powodować fizyczne uszkodzenia ciała zwierzęcia, ale mimo to mogą być uznane za znęcanie się.
Przestępstwo znęcania się nad zwierzętami – jak jest kwalifikowane?
Przestępstwo znęcania się nad zwierzętami jest przestępstwem umyślnym, co oznacza, że sprawca musi działać świadomie, z zamiarem wyrządzenia krzywdy zwierzęciu. Przestępstwo to można popełnić w dwóch formach zamiaru:
- Zamiar bezpośredni – sprawca chce wyrządzić zwierzęciu ból lub cierpienie i działa w tym celu świadomie.
- Zamiar ewentualny – sprawca przewiduje, że jego działania mogą spowodować ból lub cierpienie, ale godzi się na to.
Orzecznictwo w tym zakresie nie jest jednoznaczne. Na przykład Sąd Okręgowy w Poznaniu w wyroku z dnia 14 czerwca 2018 r. (sygn. akt IV Ka 479/18) uniewinnił oskarżone, które nie zmierzały celowo do zadania psom cierpień, wskazując, że dla przypisania im odpowiedzialności karnej konieczne byłoby wykazanie umyślnego działania.
Z kolei Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 16 listopada 2009 r. (sygn. akt V KK 187/09) uznał, że przestępstwo znęcania się nad zwierzętami może zostać popełnione także wtedy, gdy sprawca nie dążył bezpośrednio do zadania cierpień, ale dopuścił do takiej sytuacji, świadomie zaniechując koniecznych działań. Oznacza to, że dla odpowiedzialności karnej wystarczy, że sprawca miał świadomość swojego zachowania i jego skutków, nawet jeśli nie chciał wyrządzić zwierzęciu bólu.
Przykład
Właściciel wyjeżdża na wakacje i nie zapewnia swojemu psu dostępu do wody i jedzenia. Według pierwszej interpretacji, jeśli nie miał na celu wyrządzenia krzywdy zwierzęciu, może uniknąć odpowiedzialności. Jednak według drugiej interpretacji, już samo zaniechanie opieki nad psem, skutkujące jego cierpieniem, może być podstawą do pociągnięcia go do odpowiedzialności karnej.
Kary za znęcanie się nad zwierzętami
Zgodnie z ustawą o ochronie zwierząt, przestępstwo znęcania się nad zwierzętami zagrożone jest karą pozbawienia wolności do 3 lat. Jeśli sprawca działał ze szczególnym okrucieństwem, kara może wynosić od 3 miesięcy do 5 lat.
Co to jest szczególne okrucieństwo?
Działanie ze szczególnym okrucieństwem ma miejsce wtedy, gdy sprawca umyślnie zwiększa ból i cierpienie zwierzęcia lub świadomie działa w sposób wyjątkowo brutalny. Przykłady takiego działania mogą obejmować:
- celowe zadawanie zwierzęciu obrażeń,
- stosowanie narzędzi tortur,
- przedłużanie cierpienia zwierzęcia dla własnej satysfakcji.
W przypadkach szczególnego okrucieństwa sądy mogą również orzec dodatkowe sankcje, takie jak zakaz posiadania zwierząt lub nałożenie obowiązku pracy na rzecz organizacji zajmujących się ochroną zwierząt.
Znęcanie się nad zwierzętami – odpowiedzialność społeczna
Oprócz odpowiedzialności karnej, ważnym aspektem przestępstwa znęcania się nad zwierzętami jest odpowiedzialność społeczna. Społeczeństwo coraz częściej reaguje na przypadki znęcania się nad zwierzętami, a działania takie są powszechnie potępiane. Organizacje pozarządowe, jak również media, odgrywają kluczową rolę w nagłaśnianiu takich spraw, co wpływa na świadomość i postawy społeczne wobec ochrony zwierząt.
Podsumowanie
Znęcanie się nad zwierzętami to poważne przestępstwo, które nie tylko wiąże się z karą pozbawienia wolności, ale również z odpowiedzialnością moralną i społeczną. Prawo polskie jasno definiuje, jakie działania mogą być uznane za znęcanie się nad zwierzętami, a orzecznictwo sądów dostarcza dodatkowych interpretacji, które pomagają w skutecznym egzekwowaniu tych przepisów.
Ochrona zwierząt to wspólna odpowiedzialność nas wszystkich. Dzięki odpowiednim regulacjom prawnym oraz wzrastającej świadomości społecznej mamy możliwość skutecznego przeciwdziałania przypadkom znęcania się nad zwierzętami i zapewnienia im godnych warunków życia.
